Գրիգոր Դ Տղա

Գրիգոր Դ Տղա
Григорий IV Тха
Անգլերեն:	Grigor IV Tgha
Հայերեն:	Գրիգոր Դ Տղա
Ծննդյան տարեթիվը:	1124
Մահվան տարեթիվը:	1193
Համառոտ տվյալներ: Ամենայն հայոց կաթողիկոս:

Կենսագրություն

Ծնվել է մոտ 1124թ.:

Մահացել է 1193թ.:

Կրթություն

• Ուսանել է Հռոմկլայի կաթողիկոսարանում:

Աշխատանքային գործունեություն

• Երիտասարդ տարիքում ձեռնադրվել է եպիսկոպոս, եղել Ներսես Շնորհալու օգնականն ու տեղակալը:
• 1173թ.-ից՝ Ամանայն հայոց կաթողիկոս:

Այլ

• Հաջորդել է հորեղբորը՝ Ներսես Դ Կլայեցուն (Ներսես Շնորհալի):
• Պահլավունիների կաթողիկոսական տոհմից է (1066-1203), Ներսես Շնորհալու ավագ եղբոր՝ Վասիլի որդին:
• Օժանդակել է Կիլիկյան Հայաստանի իշխանապետ Լևոն Բ-ին՝ նրա քաղաքական ծրագրերն իրականացնելու գործում:
• 1165-1173թթ. մասնակցել է հայ-բյուզանդական եկեղեցական բանակցություններին, որոնց առիթով հիշատակվում է բյուզանդական աստվածաբան Թեորիանոսի Տրամախոսություններում:
• Գահակալության տարիներին շարունակել է բանակցություններն՝ ուղղված երկու եկեղեցիների միությանը, ինչը հանդիպել է արևելյան վարդապետների դիմադրությանը, մասնավորապես Գրիգոր Տուտեորդին խիստ մեղադրական նամակով դատապարտել է կաթողիկոսի միավորիչ ջանքերը:
• Հայոց եկեղեցու և հայ ժողովրդի քաղաքական ինքնուրույնությունը վերացնելու նպատակով բյուզանդական կողմը պահանջել է ընդունել Քաղկեդոնի ժողովի (451) որոշումները, ծիսակատարության հունական ձևերը և կաթողիկոսի նշանակումը կայսեր հավանությամբ:
• Գրիգոր Դ Տղան 1178թ. Հռոմկլայում գումարել է համահայկական եկեղեցական ժողով (մասնակցել են 33 հոգի), որը մերժել է եկեղեցիների միավորման բյուզանդական պայմանները:
• Գրիգոր Դ Տղան, բացի դավանական, մեջեկեղեցական և ներեկեղեցական խնդիրներ բովանդակող թղթերից ու նամակներից (թվով 7), հեղինակել է չափածո գործեր, զարգացրել է հասարակական-քաղաքական պոեզինա, ավելի ընդարձակել միջնադարյան ողբերի ժանրի շրջանակները, հավաքել է արժեքավոր ձեռագրեր և գրքեր՝ Կիլիկիայի վարդապետարանների և դպրատների գրադարանները հարստացնելու համար: Նրա հովանավորությամբ են ստեղծվել Մխիթար Հերացու «Ջերմանց մխիթարությւնը», Մխիթար Գոշի «Դատաստանագիրքը» Ներսես Լամբրոնացու և այլոց մի շարք երկեր:
• Որպես բանաստեղծ` Գրիգոր Տղան առանձնահատուկ տեղ ունի հայ գրականության պատմության մեջ: Նախ ստեղծագործել սկսել է 58–ամյա հասակում և միանգամից հանդես եկել որպես հասուն բանաստեղծ: Այդ տեսակետից ուշագրավ է Գրիգոր Նարեկացու «Մատյան ողբերգության» պոեմի նմանողությամբ գրված Ողբաշարը, որտեղ ակնհայտորեն բողոքել է բյուզանդական ու հռոմեական եկեղեցիների վարած նվաճողական քաղաքականության դեմ: Շարունակելով Ներսես Դ Շնորհալու սկզբնավորած հասարակական–քաղաքական պոեզիային բնորոշ ոգին` նրա «Ողբ Եդեսիոյ» պոեմի հետևողությամբ գրել է «Ողբ վասն առմանն Երուսաղէմի» ծավալուն պոեմը, որտեղ ողբում է 1187–ին Սալահ ադ–Դինի կողմից Երուսաղեմի գրավման իրողությունը, արտահայտում հայրենասիրական ու համաքրիստոնեական հետաքրքիր գաղափարներ: Նա թողել է նաև բարոյախրատական բնույթի չափածո ստեղծագործություններ, որոնցում քարոզում է բարոյական մաքրություն, համեստություն ու մարդասիրություն, աշխատասիրություն ու ուսումնատենչություն, աստվածասիրություն և կրոնական առաքինություն, ինչպես նաև քննադատում աշխարհիկ ու հոգևոր իշխանավորների ագահությունն ու ընչասիրությունը, անխոհեմ վարքն ու բարքը` կոչ անելով օրինապահության ու արդարության, չափավորության և մարդասիրության: Գրիգոր Տղայի գեղարվեստական ժառանգության վրա անուրանալի ազդեցություն են գործել ժողովրդական բանահյուսությունը և հատկապես հայրենները: Ըստ այդմ այն յուրատեսակ կամուրջ է անցյալի դասական և XIII–XIV դարերի հայ նոր պոեզիայի միջև:
• Գրիգոր Դ Տղան կարևոր դեր է խաղացել նաև հայ հոգևոր մշակույթի զարգացման գործում. անձամբ կամ այլոց միջոցով ընդօրինակել է տվել բազմաթիվ ձեռագրեր և հարստացրել Կիլիկիայի վարդապետարանների ու դպրատների գրադարան–մատենադարանները: Ավելին, ամենատարբեր ձևերով հորդորել, խրախուսել ու հովանավորել է ժամանակի մտավորականներից շատերին` կյանքի կոչելով մշակութային անանց արժեքներ: Օրինակ, նրա պատվերով ու հովանավորությամբ են ստեղծվել Մխիթար Հերացու «Ջերմանց մխիթարութիւն», Մխիթար Գոշի «Գիրք դատաստանի» կոթողային երկերը, Ներսես Լամբրոնացու և այլոց սեփական ու թարգմանական մի շարք ստեղծագործություններ:
• Ինչպես հայտնում է Կիրակոս Գանձակեցին, կաթողիկոսական տարիներին կառուցել է «գեղապաճոյճ եկեղեցին ի Կլայն», ուր ամփոփել էր հորեղբայր–հայրապետներ Գրիգոր Գ Վկայասերի և Ներսես Դ Շնորհալու աճյունները և Ծովքից բերված Գրիգոր Բ Վկայասերի նշխարները:
• Աճյունն ամփոփվել է Կիլիկիայի հյուսիս-արևելքում գտնվող Դրազարկի վանքի գերեզմանատանը:
• Կաթողիկոսական գահին նրան հաջորդել է Գրիգոր Ե Քարավեժը:

Մատենագիտություն

• Գրիգոր Դ Տղա, Նամականի, Վնտ., 1865:
• Գրիգոր Ե Տղա, Բանաստեղծություններ և պոեմներ (աշխատասիր. Ա. Մնացականյանի), Ե., 1972:

Տե՛ս նաև

• Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով),ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ,Երևան,Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան, 2005:
• Հակոբյան Գ., Գրիգոր Տղա, «Էծմիածին», 1964, N 12, 1965, N 1, N 5-10, 1966, N 2-4:
• Գրիգոր Դ Տղա, Ամենայն հայոց կաթողիկոս: