Ալամդարյան Հարություն Մանուկի
Hayazg-ից
| Ալամդարյան Հարություն Մանուկի | |
| Аламдарян Арутюн Манукович | |
| |
| Այլ անուններ: | Ալամդարյան Գևորգ |
| Անգլերեն: | Alamdaryan Haroutyun |
| Հայերեն: | Ալամդարյան Հարություն Մանուկի |
| Ծննդյան տարեթիվը: | 25.01.1795 |
| Ծննդավայրը: | Աստրախան, Ռուսաստան |
| Մահվան տարեթիվը: | 06.06.1834 |
| Մահվան վայրը: | Նոր Նախիջևան, Ռուսաստան |
| Համառոտ տվյալներ: Բանաստեղծ, մանկավարժ, հասարակական-քաղաքական և եկեղեցական գործիչ: | |
Բովանդակություն
Կենսագրություն
Ծնվել է 1795թ. հունվարի 25-ին Ռուսաստանի Աստրախան քաղաքում:
Կրթություն
- 14 տարեկան հասակից սովորել է Աստրախանի Աղաբաբյան դպրոցում՝ աշակերտելով ժամանակի հայտնի դեմքերից Սերովբե Պատկանյանցին:
- Դասախոսություններ է լսել Մոսկվայի համալսարանում։
Աշխատանքային գործունեություն
- 1813թ. հրավիրվել է Մոսկվա, եղել է դպիր Լազարյանների մոտ, ապա՝ Լազարյան ճեմարանի առաջին տեսուչը և ուսուցիչ։
- 1824-1830թթ.՝ Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցի տեսուչ:
- 1828-1830թթ.՝ Հայ առաքելական եկեղեցու Վիրահայոց թեմի առաջնորդ:
Այլ
- Մոսկվայի Լազարյան ճեմարանի տեսուչ լինելու տարիները պատմության մեջ հայտնի են «Դար Ալամդարյան» անունով:
- Թիֆլիսում 1829 թվականին հանդիպել է Դորպատի համալսարանի պրոֆեսոր Յոհան - Յակոբ - Ֆրիդրիխ - Վիլհելմ Պարրորտին (1791-1841), որը Անդրկովկաս էր եկել հիմնականում Արարատի գագաթը բարձրանալու համար: Շատ կարճ ժամանակում Պարրոտը բարեկամացել է Ալամդարյանի հետ, ստացել չափազանց արժեքավոր խորհուրդներ ու տեղեկություններ հայության կյանքի և բնավորության ազգագրական տարաբնույթ խնդիրների շուրջ: Ալամդւսրյանը խորհուրդ է տվել Պարրոտին՝ Արարատյան վերելքի օրերին գիտարշավի կայան կամ ճամբար դարձնել Մասսի լանջերին թառած Սուրբ Հակոբի վանքը: Հենց Թիֆլիսում էլ Ալամդարյանը Պարրոտին է հանձնել հանձնարարական նամակ, որը Պարրոտը 1829 թվականի սեպտեմբերի 8-ին Էջմիածնում ներկայացրել է վանքի կառավարիչ Հովսեփ վարդապետ Տեր-Մարուքյանին:
- 1826-1828թթ. ռուս-պարսկական պատերազմի ժամանակ օգնել է հայ կամավորական գնդի կազմավորմանը (1827թ.)։ Ալամդարյանն ունեցել է ռուսական կողմնորոշում, բայց պաշտպանում էր հայ եկեղեցական և ազգային-լուսավորական հաստատությունների ինքնուրույնությունը՝ փաստորեն դիմադրելով ցարիզմի ձուլման քաղաքականությանը։
- Մեղադրվել է որպես Ներսես Ե Աշտարակեցու գաղափարակից, և գեներալ Ի. Պասկևիչի թելադրանքով Էջմիածնի սինոդը նրան 1830թ. աքսորել է Հաղպատ:
- 1832-1834թթ. ապրել է Նոր Նախիջևանի Ս. Խաչ վանքում, որտեղ և դավադրաբար սպանվել է:
- Գրել է քնարական-սիրային բանաստեղծություններ, ձոներ, առակներ, պատմական ողբերգություն («Հռադամիզդ և Զենոբիա», 1824-1928, անավարտ): Օգտագործել է «վարդի ու սոխակի» ավանդական մոտիվը, պատկերել թշվառ մարդու տառապանքը («Թշուառութիւն սոխակի», «Վարդակորոյս», «Սոխակ ի յոգևարս» և այլն): Գրել է նաև կրոնական տաղեր, ուր միստիկ մտածողության հետ առկա է նաև բողոքը ճակատագրի դեմ։ Հին կտակարանի մոտիվներով գրված բանաստեղծություններում արտացոլված է մարդկային ողբերգությունը։
- Ալամդարյանը հայկական կլասիցիզմից դեպի սենտիմենտալիզմ և ռոմանտիզմ անցման շրջանի բանաստեղծ է։ Հ. Ալամդարյանը թողել է բազմաթիվ նամակներ, ճառեր, հոդվածներ, զբաղվել բառարանագրությամբ, կարևորել ռուսերենի ուսուցումը («Համառօտ բառարան ի ռուսաց լեզուէ ի հայ», 1821):
- Թարգմանել է իտալացի հռչակավոր բանաստեղծ Տորկվատո Տասսոյի (1544–1595) «Ազատագրված Երուսաղեմ» պոեմից մի հատված։
- Ալամդարյանի համոզմամբ մանկավարժը ոչ թե «վարձկան» պաշտոնյա է, այլ «անձնուրաց հովիվ»։ Նա առաջարկել է դաստիարակության առաջադեմ ուղիներ, մերժել է ծեծը, աշակերտին կոպտելը համարել ուսուցչի անզորության հետևանք։ Ալամդարյանը գտնում էր, որ երեխայի ընդունակությունները պետք է զարգացնել աստիճանաբար՝ գնալով պարզից բարդը և առարկաների տեսական իմացությունն ամրապնդել գործնականորեն։
- Զբաղվել է բառարանագրությամբ, մշակել Ներսիսյան դպրոցի վարչական, բարոյակրթական աշխատանքների կանոնները:
- Հարություն Ալամդարյանին աշակերտել է Խաչատուր Աբովյանը, Ս. Նազարյանցը, Ս. Ներսիսյանը, Մ. Մսերյանը և ուրիշներ:
Նկարներ
Հարություն Ալամդարյանի գերեզմանաքարը
Հրապարակումներ մամուլում
Տեսանյութեր
Մատենագիտություն
- Ալամդարյան Հ.Մ., Համառօտ բառարան ի ռուսաց լեզուէ ի հայ, 1821:
- Ալամդարյան Հ.Մ., Հռադամիզդ և Զենոբիա (պատմական ողբերգություն, անավարտ), 1824-1828:
- Ալամդարյան Հ.Մ., Առաջարկութիւնք դպրոցական կարգադրուցեանց ի պէտս հայկական ուսումնարանին Տփխիս քաղաքի, 1825:
- Ալամդարյան Հ.Մ., Թշուառութիւն սոխակի:
- Ալամդարյան Հ.Մ., Վարդակորոյս:
- Ալամդարյան Հ.Մ., Սոխակ ի յոգեւարս:
Տե՛ս նաև
- Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով),ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ,Երևան,Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան, 2005:
- Ա. Շավարշյան, Հայ մանկավարժներ, գիրք 1, Ե., 1956:
- Շ. Նազարյան, Հ. Ալամդարյանի գործունեության մոսկովյան տարիները, «Բանբեր մատենադարանի», 1960, թիվ 5:
- Հայ նոր գրականության պատմություն, հ. 1, Ե., 1962:
- Պիոն Հակոբյան, Վերելք, Ե., 1982, էջ 64-72:
- Ասատուր Փաշայան, Հայ մշակույթի վաղամեռիկ գործիչներ, Ե., 2002, էջ 14-16։
- Հայկական համառոտ հանրագիտարան, Ե., Հայկական խորհրդային հանրագիտարանի գլխավոր խմբագրություն, 1990, էջ 73-74:
- Аламдаров (Аламдариан, Артемий) // Русский биографический словарь: В 25 т. / А.А. Половцов. М., 1896-1918.
- Большая русская биографическая энциклопедия. (3 CD).
- Вартанян В.Г., Казаров С.С. История Армянской Апостольской церкви на Дону (ХVIII–ХХ в.в.). Ростов н/Д. 2004.
- Геворкян Э. А. Аламдарян. Ер., 1977 (на арм. яз.).
- Ерканян В.С. Армянская культура в 1800-1917 гг. / Пер. с арм. К.С. Худавердяна. Ер., 1985.
- Казарян Г.М. Армянское общественно-политическое движение в 50–60-х годах XIX века и Россия. Ер., 1979.
- Материалы для истории Лазаревского института восточных языков. Вып. 1. М. 1914.
- Назарян Ш. Московские годы деятельности А. Аламдаряна // Вестник Матенадарана. 1960. № 5 (резюме на рус. яз.).
- Норашен. Культурно-духовный, информационный журнал Епархии Армянской Апостольской Церкви в Грузии. №6 2006.
- Сидоров В. Энциклопедия старого Ростова и Нахичевани-на-Дону. Т. 5. Ростов н/Д. 1999.
- Вторые Лазаревские чтения по истории армян России, 25-27 ноября 2003 г., Москва /[сост. и ред. Э. Е. Долбакян]. - Москва, 2006 - с. 56.
- Հարություն Ալամդարյան, Dasaran.am:
- Педагогическая энциклопедия.
- Педагогический терминологический словарь.
- Российская педагогическая энциклопедия.
- Арутюн Аламдарян – первый армянский поэт-романтик.
