Մուրադ Սեբաստացի

Սեբաստացի Մուրադ
Мурад Себастаци
Այլ անուններ:	Խրիմյան Մուրադ
Անգլերեն:	Sebastatsi Murad
Հայերեն:	Սեբաստացի Մուրադ
Ծննդյան տարեթիվը:	1874
Ծննդավայրը:	գ. Կովտուն (Սեբաստիայի նահանգ)
Մահվան տարեթիվը:	1918
Մահվան վայրը:	Բաքու (թաղված է Թիֆլիսի Խոջավանքի գերեզմանատանը)
Համառոտ տվյալներ: Հայ ազգային-ազատագրական պայքարի գործիչ, ֆիդային:

Կենսագրություն

Ծնվել է 1874 թ. Արևմտյան Հայաստանի Սեբաստիա նահանգի Կովտուն գյուղում:Դեռ պատանի Մուրադն անգերազանցելի ըմբիշ էր, հեծյալ ու որսորդ։ 16 տարեկանում Սեբաստիա գնալու ճանապարհին նրա վրա հարձակվում են մի քանի թուրքեր։ Մուրադն սպանում է նրանցից մեկին, իսկ մյուսները փախչում են։ Մուրադը ստիպված լքում է հարազատ օրրանը, որպեսզի չընկնի թուրքերի և քրդերի ձեռքը, և սկսում է տարբեր աշխատանքներ կատարել Պոլսում։ Այստեղ հանդիպում ու մտերմանում է հայ վրիժառուների հետ, մասնակցում նրանց հավաքներին։ Սակայն այստեղ էլ սկսում են հետապնդել նրան, որովհետև տեսնելով, թե ինչպես է թուրք ոստիկանը փողոցում ծեծում մի հայի, հարձակվում ու ինքն է ծեծում ոստիկանին։ Հայոց պատրիարքի միջնորդությամբ նավ է նստում և մեկնում Եգիպտոս, այնտեղից՝ Աթենք, հետո՝ Թիֆլիս։ Բայց Երկիր գնալու միտքը հանգիստ չի տալիս նրան։ Թիֆլիսից 7 օրվա ընթացքում ոտքով հասնում է Կարս, ապա՝ Բասեն։ Սեբաստացի Մուրադը 1890-ական թթ. ՍԴՀԿ, ապա՝ ՀՀԴ կուսակցության անդամ էր:

Սասունի ինքնապաշտպանություն

1903-ին Մուրադը հավաքվում է մի խումբ, որը պետք է զենք տեղափոխեր Սասուն։ Մուրադը մտնում է Թորգոմի «Մրրիկ» կոչվող խմբի մեջ։ Լավ զինված 23 ֆիդայիներ գիշերով անցնում են թուրքական սահմանն ու ուղղություն վերցնում դեպի Սասնո լեռները։ Նոյեմբերյան մի ձյունախառն առավոտ հասնելով լեռների ստորոտին, ֆիդայիները ծնկաչոք համբուրում են այն հողը, որի սրբազան կանչը հանգիստ չէր տալիս իրենց։ Հասնելով Գելիգուզան, նրանք խոնարհվում են Աղբյուր Սերոբի շիրիմին ու գնում հանդիպելու Անդրանիկին։ Թուրքիայի բոլոր ճանապարհներով զորքեր էին մոտենում Սասունին։ Սկսվում են ինքնապաշտպանական կռիվները, որի ընթացքում պատմության մեջ հերոսական էջեր են գրում Անդրանիկը, Գևորգ Չաուշը, Մշեցի Սմբատը, Հրայր Դժոխքը, Կայծակ Առաքելը, Սեբաստացի Մուրադն ու շատ ուրիշներ։ Գելիգուզանի մոտերքում նրանք ցիրուցան են անում հակառակորդին, որտեղ, սակայն զարկվում է Հրայրը։ Հաջորդ օրը թուրքերն օգնական ուժեր են ստանում, որոնք գիշերով պաշարում են գյուղը։ Հերոսաբար մասնակցելով Սասունի 1904 թ. ապստամբությանը որպես նրա ղեկավարներից մեկը, Մուրադն անվանի մյուս ֆիդայիների հետ անցնում է պարսկական սահմանը՝ դեպի Կովկաս։ Մինչ այդ, հավատարիմ մնալով ավանդույթին, Մուրադը մյուս ազատամարտիկների օրինակով սբ.Թադեի վանքի պատերին թողնում է իր հուշագրությունը. «Անցանք մենք ընդ հուր և ընդ ջուր, իսկ ես կ'ըսեմ նաև ընդ արիւն և նորէն կ'երթանք դէպի հուր և արիւն…»։

Հայ-թաթարական բախումներ

Առաջնորդելով ձիավոր հայդուկների խումբը, Մուրադը հասնում է Վաղարշապատ։ Այդ օրերին թուրք, քուրդ ու թաթար բաշիբոզուկները ավերում էին հայկական գյուղերը, սրի քաշում բնակիչներին։ Մուրադը մեկնում է Նախիջևան և դառնում տեղի ինքնապաշտպանության ղեկավարը։ Թաթարական խաժամուժը կոտորվելով ետ է քաշվում և վրիժառու Մուրադի ահից թաքնվում իր որջերում։ Այստեղից Մուրադն իր 50 կտրիճներով անցնում է Զանգեզուր, որտեղ արդեն ինքնապաշտպանական կռիվներ էին մղում Արևմտյան Հայաստանում հերոսացած շատ ֆիդայիներ։ Տաթևի վանքի վանահայրը Մուրադի մասին գրում է իր հուշերում. «Սեբաստացի Մուրադը մի ցայտուն, բնորոշ տիպ էր և ժողովրդական հերոս՝ բառիս լայն առումով։ Նա ապրում էր գիւղերում՝ պարզ, համեստ նիստ ու կացով, բարոյական բարձր զգացումներով տոգորուած…»։ Զանգեզուրում ավարտելով իրենց գործը, ֆիդայիները պատրաստվում են վերադառնալ Երկիր, որտեղ իրավիճակը գնալով վատանում էր։ Երիտթուրքական հեղաշրջումից (1908) հետո անցել է Տարոն, ապա մեկնել է Սեբաստիա՝ մինչև 1915-ը: Սեբաստիա է հասնում Ադանայի ջարդի լուրը։ Մուրադը հասկանում է, որ հարկավոր է զինել, նախապատրաստել ժողովրդին ընդդեմ գալիք արհավիրքի։ Նա սկսում է զենք հավաքել։ Սակայն հրապարակվում է Մուրադի ձերբակալման հրամանը մեծ գլխագնով, և նա 1915 թ. մարտ ամսին բարձրանում է սարերը։ Նրա ետևից գնում են նաև մոտիկ ընկերները։ Սկսվում են Սեբաստիայի հայերի տեղահանությունները։ Լեռների գլխից Մուրադը տեսնում է իրենց գյուղի քարավանը, կնոջն ու երեխային, որին կնքել էր Գևորգ Չաուշի անունով։ 22 զինակիցներով Սեբաստացին իջնում է Սև ծովի ափերը, Սամսոն։ Նրանք բռնագրավելով թուրքական մի առագաստանավ, հասնում են Բաթում:1918 թ. քայքայված կովկասյան ճակատում կազմակերպում է հայերի գաղթ-նահանջ: Արդեն ազատագրված Երզնկայում Մուրադը Կայծակ Առաքելի հետ զբաղվում է գերեվարված հայ որբերի ետ գնմամբ։ Նշանաբանը՝ «մեկ հայը՝ մեկ ոսկի»։

- Նուիրատուներ պէտք է գտնենք, Առաքե՛լ, չտան՝ ոյժով պէտք է վերցնենք, ուրիշ ելք չկա, - ասում է Մուրադն ու սկսում հայ որբերի փրկության գործը։ Առևտուրը տարվում էր նաև Մշո դաշտի գյուղերում, Սասունի լեռներում ու կիրճերում։ Հավաքելով հարյուրավոր անտուն ու որբ երեխաներ, Մուրադն ու Առաքելը նրանց հասցնում են Արաքսի ափերը և ետ գնում, միանալու Անդրանիկին։Ալեքսանդրապոլի վրա հարձակվող թուրքերի դեմ կռիվը շարունակելու նպատակով Սեպուհի հետ եկել է Թիֆլիս, Հայոց ազգային խորհրդի և Արևմտահայ ապահովության խորհրդից փող, զենք ու զինամթերք պահանջելու՝ նոր զորաջոկատ կազմելու համար: Մերժում ստանալով՝ անցել է Հյուսիսային Կովկաս՝ միջոցներ հայթաթելու հույսով:Սակայն Ռուսաստանի քաղաքացիական պատերազմի պատճառով երկու ամիս անց ստիպված վերադարձել է Բաքու, որտեղ Ս. Զորյանի և Ս. Շահումյանի ղեկավարությամբ կռվել է թուրք-թաթարների դեմ: 1918 թ. օգոստոսի 4-ին թուրքերի դեմ կռվի ժամանակ Սեբաստացի Մուրադը զոհվում է։

Աշխատանքային գործունեություն

• 1890-ական թթ. ՍԴՀԿ, ապա՝ ՀՀԴ կուսակցության անդամ:
• 1904-ին մասնակցել է Սսունի ինքնապաշտպանական մարտերին:
• 1905-06 թթ. հայ-թաթարական բախումների ժամանակ կազմակերպել է Զանգեզուրում հայերի ինքնապաշտպանությունը:
• Ղեկավարել է Երզնկայի հայերի գաղթ-նահանջը:
• Կայծակ Առաքելի հետ հիմնել է «Մեկ հայը՝ մեկ ոսկի» հիմնադրամը։
• 1918-ին մասնակցել է Բաքվում հայերի ինքնապաշտպանական մարտերին:

Նկարներ

• 

  Սեբաստացի Մուրադ

• 

  Սեբաստացի Մուրադը ֆիդայական ջոկատի հետ

Տեսանյութեր

• Մուրադ:
• Մուրադ Սեբաստացի/ 16.06.15:

Հրապարակումներ մամուլում

• Սեբաստացի (Խրիմյան) Մուրադ. Ես մահ չեմ ուզեր.. Ազատությունը կուզեմ տեսնել…:
• ՆՒԻՐԵԱԼՆԵՐ - Սեբաստացի Մուրադ (Խրիմեան) (1874-1918):
• Մուրադ Սեբաստացի:
• Հայկ Շահբազյան, Ֆիդայական շարժումները 1880-1907 թթ:

Տե՛ս նաև

• Շառոյան Ռ. Սեբաստացի Մուրադ. - Ծիծեռնակ, 1990, թիվ 1։
• Պողոսյան Հ. Սեբաստացի Մուրադ. - Աղբյուր, 1990, թիվ 7, էջ 24 - 26։
• «Սիրելի պիտի մնանք մենք»։ Էջեր Սեբաստացի Մուրադի հուշագրություններից. - Նորք, 1990, թիվ 1, էջ 52 - 68։
• Տեր - Մինասյան Ռ. Ֆիդայիները և անոնց կյանքը. - Վերածնված Հայաստան, 1990, թիվ 4, էջ 25 - 34։
• Ներսիսեան Ա., Սեբաստացի Մուրատ (Մուրատ Խրիմեան), «Դրօշակ», Երեւան, 1999, թիւ 13, էջ 27-31։
• Գևորգյան Համլետ, Սեբաստացի Մուրադ, Երևան, 2003, 371 էջ, 2-րդ հրատ., 2009, 408 էջ։
• Եսայեան Զաբել, Մուրատի ճամբորդութիւնը Սըվազէն Պաթում, Պոսթըն, 1920, 138 էջ, Պէյրութ, 1969, 118 էջ, Երեւան, 1990, 96 էջ։
• Միքայէլ Վարանդեան, Մուրատ /Սեբաստացի ռազմիկին կեանքն ու գործը/, Պոսթըն, 1931, 348 էջ, 2-րդ հրատ., Թեհրան, 1981, 352 էջ։
• Սեպուհ, Էջեր իմ յուշերէն, հատ. Բ., Պոսթըն, 1929, 315 էջ։
• Թեհլիրեան Սողոմոն «Վերյիշումներ։ Թալեաթի ահաբեկումը», Գահիրէ, 1953, 1956, 474 էջ, Երևան, 1993, 288 էջ, 2008։
• Գևորգյան Համլետ «Զանգեզուրի հերոսամարտը (1905-1906)», Գորիս, 2010, 114 էջ։
• Գևորգյան Հ. Սեբաստացի Մուրադ. - Գարուն, 1989, թիվ 9, էջ 12 - 16։
• Մամյան Ի. Սեբաստացի Մուրադը. - Գրական թերթ, 1989, 13 հոկտեմբերի։