Դուրյան Պետրոս Աբրահամի

Դուրյան Պետրոս Աբրահամի
Дурьян Петрос Абрамович
Այլ անուններ:	Զըմպայան
Անգլերեն:	Duryan Petros
Հայերեն:	Դուրյան Պետրոս Աբրահամի
Ծննդյան տարեթիվը:	20(01).05(06).1851
Ծննդավայրը:	Սկյուտար, Թուրքիա
Մահվան տարեթիվը:	21(02).01(02).1872
Մահվան վայրը:	Կոստանդնոպոլիս, Թուրքիա
Համառոտ տվյալներ: Բանաստեղծ, դրամատուրգ:

Կենսագրություն

Ծնվել է 1851թ. մայիսի(հունիսի) 20(1)-ին Թուրքիայի Կոստանդնոպոլս քաղաքի Սկյուտար թաղամասում:

Մահացել է 1872թ. հունվարի(փետրվարի) 21(2)-ին Թուրքիայի Կոստանդնուպոլիս քաղաքում:

Կրթություն

• 1867թ. ավարտել է Սկյուտարի ճեմարանը:

Աշխատանքային գործունեություն

• Գրագիր:
• Տնային ուսուցիչ:
• «Օրագիր ծլին Աւարայրւո» թերթի օգնական խմբագիր:

Այլ

• Ե.Ա. Դուրյանի եղբայրը:
• «Թատրոն կամ Թշուառներ» դրամայում Գ. Սունդուկյանից և Հ. Պարոնյանից անկախ՝ հանգել է արդիական թեմայի անհրաժեշտության գաղափարին: Դուրյանը հայ գրականության մեջ ստեղծել է ռոմանտիկ, դրամային բնորոշ նմուշներ: Նրա դրամաները (բացառությամբ «Տարագիր ի Սիպերիայի» և «Թատրոն կամ Թշուառների») բեմադրվել են «Թատրոն Օսմանիեում»:
• Դուրյանից մեզ է հասել 39 բանաստեղծություն, որոնցից 26-ը գրված է 1871թ.:
• «Վիշտ հայուն», «Իղձք առ Հայաստան» հայրենասիրական երգերում նկարագրելով Հայաստանի ծանր վիճակը՝ փրկության ելքը համարում է լուսավորությունն ու միաբանությունը, կոչ անում դիմել ինքնապաշտպանության («Նոր սև օրեր»)։ Դուրյանը հայ նոր քնարերգության առաջին խոշոր սիրերգակն է։ «Պետք է մեռնիլ», «Սիրեցի քեզ» տաղերում բանաստեղծի համար էականը մարդու հոգևոր աշխարհն է, նրա ապրումները, հույզերը: Դուրյանի ընկալմամբ բնության և կանացի գեղեցկությունը փոխներշնչվող է («Նե», «Ձնե պաշտեմ», «Մանիշակ», «Ներա հետ»):
• Նա մերժված սիրո երգիչ է («Հծծյունք», «Սիրել», «Դրժել»): «Լճակ», «Ինչ կըսեն» բանաստեղծություններում դատապարտել է անտարբեր միջավայրը: Մահվան ու գերեզմանի գաղափարները նրա ստեղծագործության մեջ հանդես են գալիս որպես տառապող մարդու բողոքի արտահայտություն («Հեծեծմունք»), որը ողբերգական ավարտ է ունենում («Տրտունջք»)։ Մարդու և կյանքի նկատմամբ ունեցած սերն ստիպում է բանաստեղծին ընդվզել Աստծու դեմ: Դուրյանը, վերականգնելով միջնադարյան քնարերգության հետ խզված կապը, բանաստեղծությանը հաղորդել է զգացմունքային խորություն՝ խոր հետք թողնելով հայ քնարերգության վրա:
• 1869թ. և 1871թ. «Օրագիր ծլին Աւարայրւո», «Մեղու», «Եփրատ», «Մամուլ» պարբերականներում տպագրել է տաղեր:
• Գրական ժառանգության զգալի մասը (երգիծական ոտանավորներ, «Տիգրան Բ», «Կործանումն Հռովմա», «Շահատակությունք Հայոց» ողբերգությունները, թարգմանություններ, բազմաթիվ նամակներ) չեն պահպանվել:
• 1871թ. սկզբներին երևում են բանաստեղծի մահացու հիվանդության՝ թոքախտի աոաջին նշանները: Այդ ժամանակ իր բարեկամներին ուղղել է մի երկտող՝ «Մեկ պատառ թուղթերու վրա արցունքոտ տողեր գրեր եմ. անշուշտ բարեկամքս զանոնք պիտի պատվեն և անոնց արև տեսցնեն»։ Նրա լավագույն երգերի մեծ մասը ստեղծվել է հենց նույն թվականի ընթացքում: «Բանաստեղծ մը մահվանն չը սոսկար,- գրում է նա այղ օրերին,- այն ատեն իրավունք ունեի ցավելու, երբ ամենքն անմահ ըլլային և ես միայն մահկանացու»: Բայց որքան էլ բանաստեղծը չսարսափեր մահից, դաժան հիվանդությունը կատարում է իր սև գործը: 1872թ. հունվարի 21-ի գիշերը բանաստեղծը կնքում է իր մահկանացուն: Նրա մահից հետո լույս է տեսնում նրա առաջին գիրքը:

Քաղվածքներ

• Ստակը չեմ ատեր, բայց գրիչը կը սիրեմ. սփոփում է նա ինձ այս անձուկ կացության մեջ:
• Ես ալ մեռած չըլլամ պիտի, միշտ դալար ու կենդանի մնամ պիտի …:
• Բանաստեղծ չեմ, բաըց բանաստեղծությունը կսիրեմ: Ես, որ աշխարհի մեջ միայն երգեր շատ սիրեցի, կուզեմ, որ իմ վերջին շունչս ալ երգ մ’ըլլա:
• Ես ալ մեռած չըլլամ պիտի, միշտ դալար ու կենդանի մնամ պիտի…:
• …Մարդու նշանաբանը երգն է: Էն առաջին ձայնը երգն է, բնությունն ամբողջ երգ մ'է:
• «Երիտասարդ ըլլալ և երգե՜լ, ծեր լինել և աղոթե՜լ»: Այս է կյանկը: Ա՜հ, գեղեցիկ կյանկ մ'ալ կա. Սերն է այդ. «Երգե՜լ, աղոթե՜լ ու սիրե՜լ»:
• Մեկ քանի պատառ թուղթերու վրա արցունքոտ տողեր գրեր եմ. Անշուշտ, բարեկամքս զանտի պատվեն և անոնց արև տեսղնեն պիտի:
• Ազգի մը դաստիարկության և հառաջադիմության աղբյուրը կիրթ մոր ըստինն է:

Մեջբերումներ Դուրյանի մասին

• Նա է մեր նոր քնարերգության առաջին մեծը և միշտ էլ կմնա վերջինի կողքին, որովհետև նա չի հնանում, ինչպես չեն հնանում ժպիտն ու հառաչը, ծիծաղն ու հեծկլտոցը:

Պարույր Սևակ

• Դուրյանի աշխարհում լճակ կա, և ի՜նչ լճակ։ Եթե մի չար հրաշքով գոլորշիանան աշխարհի բոլոր լճակները՝ Դուրյանի «Լճակով» կարելի է վերստեղծել դրանք։ Նա մեզ, իր օրինակով, մտերմացրեց այդ «մելամաղձոտ» լճակին, ինչպես նաև սովորեցրեց «գրավիլ, լռել ու խոկալ»։

Պարույր Սևակ

• Սա աշխարհ չպատկերեց։ Եվ աշխարհ չստեղծեց սա։ Սա բացեց իր աշխարհը, որ իրենից հետո կոչվեց ու կոչվելու է իր անւունով՝ դուրյանական։

Պարույր Սևակ

• Դուրյանն ամենեն պարզը և իր պարզության մեջ զգացման ամենեն վեհ բարձրությանը հասնող, բուն ժողովրդային հանճարն է ըստ իս:

Գրիգոր Զոհրապ

• Ապրելու և սիրվելու իրավունքով ծնված բանաստեղծը միայն կյանքի «սև կաթը» ըմպեց, բայց երբեք չդավաճանեց իր քնարն ու վեհ կոչմանը: Իր մեծ նախորդ Սայաթ-Նովայի նման «զայրացավ», բայց երբեք չանիծեց:

Հովհ. Թումանյան

Նկարներ

• 
• 
• 
• 
• 
• 

Տեսանյութեր

• Պետրոս Դուրյան (1851-1872).wmv:
• Պետրոս Դուրյան:
• ՊԵՏՐՈՍ ԴՈՒՐՅԱՆ:
• ՊԵՏՐՈՍ ԴՈՒՐՅԱՆ:
• ՊԵՏՐՈՍ ԴՈՒՐՅԱՆ:
• ԽՈՍՏՈՎԱՆՈՒԹՅՈՒՆ Պետրոս Դուրյան:
• Արփեն Մովսեսյան Հայից Հայ - Պետրոս Դուրյան 160:
• Petros Duryan.
• Պետրոս Դուրյան News.armeniatv.com:

Հրապարակումներ մամուլում

• Պետրոս Դուրյանի աճյունի մասունքը պետք է ամփոփվի Կոմիտասի անվան պանթեոնում:
• Հայ գրականության հանճարեղ պատանին. Պետրոս Դուրյան:
• Պետրոս Դուրյանի դեմքի վերականգնումը:
• Պետրոս Դուրեան (1851-1872). Ցաւի եւ տրտունջքի, յուսահատութեան եւ ծառացումի վաղամեռիկ հանճարը:
• Մահուան 140-Ամեակին Առիթով. Պետրոս Դուրեան:

Մատենագիտություն

• Դուրյան Պ., Տարագիր ի Սիպերիայ, այլաբանական ողբերգություն:
• Դուրյան Պ., Վարդ եւ Շուշան կամ Հովիւք Մասեաց, մելոդրամա, 1867:
• Դուրյան Պ., Սեւ հողեր կամ Յետին գիշեր Արարատեան, պատմական ողբերգություն, 1868:
• Դուրյան Պ., Արտաշէս աշխարհակալ, պատմական ողբերգություն, 1869:
• Դուրյան Պ., Անկումն Արշակունի հարստութեան, պատմական ողբերգություն, 1870:
• Դուրյան Պ., Ասպատակութիւնք պարսկաց ի Հայս կամ Աւերումն Անի մայրաքաղաքին Բագրատունեաց, պատմական ողբերգություն, 1870:
• Դուրյան Պ., Թատրոն կամ Թշուառներ, դրամա, 1871:
• Դուրյան Պ., Տաղք եւ թատերգութիւնք, Կոստանդնուպոլիս, 1872:
• Դուրյան Պ., Տաղք եւ թատերգութիւնք, նամականի, դամբանական..., Կոստանդնուպոլիս, 1893:
• Դուրյան Պ., Տաղեր, նամակներ..., Վենետիկ., 1959:
• Դուրյան Պ., Երկեր, Երևան, 1981:
• Դուրյան Պ., Երկերի ժողովածու, հ. 1-2, Երևան, 1971-1972:

Բանաստեղծություններ

• Դուրյան Պ., Առ կույսն:
• Դուրյան Պ., Առ Մայիս:
• Դուրյան Պ., Գարնանային կենացս մեջ:
• Դուրյան Պ., Դրժել:
• Դուրյան Պ., Երգ մարտին Վարդանանց:
• Դուրյան Պ., Զ՚նե պաշտեմ:
• Դուրյան Պ., Զղջում:
• Դուրյան Պ., Թրքուհին:
• Դուրյան Պ., Ի դիմավորություն Ամեն․ Հայրիկին:
• Դուրյան Պ., Ի պատրիարքական ընտրություն Ամեն․ Հայրիկին:
• Դուրյան Պ., Ի՜նչ կ՚ըսեն:
• Դուրյան Պ., Իղձք առ Հայաստան:
• Դուրյան Պ., Իմ հանգիստը:
• Դուրյան Պ., Իմ մահը:
• Դուրյան Պ., Իմ ցավը:
• Դուրյան Պ., Իցի՜վ թե:
• Դուրյան Պ., Լճակ:
• Դուրյան Պ., Կոկոն-ծաղիկք կույսին:
• Դուրյան Պ., Կույսն լքյալ:
• Դուրյան Պ., Հայրիկն հայոց:
• Դուրյան Պ., Հծծյունք:
• Դուրյան Պ., Ձոնիկք:
• Դուրյան Պ., Մանիշակ:
• Դուրյան Պ., Մանուկն առ խաչ:
• Դուրյան Պ., Մնաս բարյավ:
• Դուրյան Պ., Նայվածք մը:
• Դուրյան Պ., Նե:
• Դուրյան Պ., Ներա հետ:
• Դուրյան Պ., Նոր սեւ օրեր:
• Դուրյան Պ., Նվագ է տարեդարձի ազգային սահմանադրության:
• Դուրյան Պ., Նվեր հիշատակի առ Պ․ Հ․ Ճանֆեսճյան հո՜ւշք:
• Դուրյան Պ., Պետք է մեռնի՜լ:
• Դուրյան Պ., Սիրել:
• Դուրյան Պ., Սիրեցե՛ք զ՚միմյանս:
• Դուրյան Պ., Սիրեցի քեզ:
• Դուրյան Պ., Սև՜, սև՜:
• Դուրյան Պ., Վիշտք հայուն:
• Դուրյան Պ., Տրտունջք:

Թարգմանություններ

• Վիկտոր Հյուգո, Թագավորը զվարճանում է:
• Շեքսպիր, Մակբեթ:

Տե՛ս նաև

• Ով ով է. հայեր (կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով), ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ, Երևան, Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան, 2005:
• Էքսերճյան Բ., Ընդարձակ կենսագրություն բարեհիշատակ Պետրոս Դորյանի, Կոստանդնոպոլիս, 1893:
• Չոպանյան Ա., Պետրոս Դուրյան, Թիֆլիս, 1894:
• Երեմյան Ս., Պետրոս Դուրյան, քննական ակնարկ իր կյանքին և գործին վրա, Կոստանդնոպոլիս, 1911:
• Հակոբյան Ս., Պետրոս Դուրյան. նրա կյանքն ու երկերը, Վիեննա, 1922:
• Թերզիբաշյան Վ., Պետրոս Դուրյան, Երևան, 1959, 195 էջ:
• Շարուրյան Ա., Պետրոս Դուրյան, Երևան, 1972:
• Գրիգորյան Բ., Պետրոս Դուրյան:
• Ղանալանյան Հ., Պետրոս Դուրյան, Երևան, 1957:
• Սևակ Պ., Մեր քնարերգության Վահագնը, երկերի ժողովածու, հ.5, Երևան, 1974:
• ԵՊՀ Հայագիտական հետազոտությունների ինստիտուտ. Պետրոս Դուրյան:
• Պետրոս Դուրյան- Բանաստեղծություններ:
• Պետրոս Դուրյան- Բանաստեղծություններ:
• Դուրյան Պետրոս:
• ՊԱՆԹԵՈՆԻ ԲՆԱԿԻՉՆԵՐԸ: Պետրոս Դուրյան:
• ՊԵՏՐՈՍ ԴՈՒՐՅԱՆ:
• Պետրոս Դուրյանի վերջին նամակը:
• ՆՈՐ ՍՐԲԱՎԱՅՐ ԵՎ ՈՒԽՏԱՏԵՂԻՙ ՊԱՆԹԵՈՆՈՒՄ: