Թամանյան Ալեքսանդր Հովհաննեսի
| Թամանյան Ալեքսանդր Հովհաննեսի | |
| Фамилия Имя Отчество | |
| |
| Անգլերեն: | Tamanyan Aleksandr |
| Հայերեն: | Թամանյան Ալեքսանդր Հովհաննեսի |
| Ծննդյան տարեթիվը: | 04(16).03.1878 |
| Ծննդավայրը: | Եկատերինոդար, Ռուսաստան |
| Մահվան տարեթիվը: | 20.02.1936 |
| Մահվան վայրը: | Երևան, Հայաստանի Հանրապետություն |
| Համառոտ տվյալներ: Ճարտարապետ, հայ նոր ճարտարապետության հիմնադիրը: | |
Բովանդակություն
Կենսագրություն
Ծնվել է 1878թ. մարտի 4(16)-ին Ռուսաստանի Եկատերինոդար (այժմ՝ Կրասնոդար) քաղաքում:
Մահացել է 1936թ. փետրվարի 20-ին Խորհրդային Հայաստանի Երևան քաղաքում:
Կրթություն
- 1904թ. ավարտել է Պետերբուրգի գեղարվեստի ակադեմիայի բարձրագույն գեղարվեստական ուսումնարանը:
Աշխատանքային գործունեություն
- 1917թ.՝ Ռուսաստանի գեղարվեստական ակադեմիայի խորհրդի նախագահ՝ փոխնախագահի իրավունքներով:
- ԺԿԽ գերագույն տեխ. բաժնի նախագահ:
- 1923թ.-ից՝ Պետպլանի փոխնախագահ:
- 1924թ.՝ հուշարձանների պահպանության կոմիտեի նախագահ:
- Հայաստանի կերպարվեստի աշխատողների ընկերության նախագահ:
Երևանում նրա նախագծով կառուցվել են՝
- աստղադիտարանը (1930-1935)
- անատոմիկումը (1926-1933)
- անասնաբուժական, ֆիզիոթերապևտիկ, պոլիտեխնիկական ինստիտուտների շենքերը (1927-1932)
- հանրային գրադարանը (1932-1938)։
- Կառավարության տունը (առաջին հերթը՝ Հողժողկոմատ, 1926-1929, հետագայում՝ Կառավարական տուն, 1932-1941, ԽՍՀՄ Պետական մրցանակ, 1942, հետմահու)
- Օպերայի և բալետի թատրոնը (1926-1953, սկզբնական նախագծերում՝ ժողովրդական տան թատրոն)։
Հիդրոկայանի շենքը Թամանյանի առաջին այն աշխատանքներից է, որտեղ նա ստեղծագործորել օգտագործել և զարգացրել է հայ ճարտարապետության ավանդույթները։ Հիդրոկայանի շենքը ճարտարապետության ու բնության ներդաշնակ կապի և անսամբլի լավագույն օրինակներից է։
Թամանյանի ստեղծագործություններում հայ ճարտարապետության ծավալատարածքային և արխիտեկտոնիկ առանձնահատկությունները, մանրամասերի անկրկնելիության և բազմազանության սկզբունքը նոր մեկնաբանություն և որակ են ստացել։
Ձեռքբերումներ
- 1914թ.՝ ճարտարապետության ակադեմիկոս:
- 1926թ.՝ ՀԽՍՀ Ժողովրդական ճարտարտարապետ:
- 2001թ. ՀՃՄ սահմանել է Թամանյանի անվան ոսկե մեդալ:
Այլ
- Գ.Ա. և Յու. Ա. Թամանյանների հայրը:
- Երկար տարիներ նա ապրում ու ստեղծագործում է Ռուսաստանում, նախագծում ու տարբեր քաղաքներում կառուցում բազմաթիվ շինություններ:1919թ. տեղափոխվել է Երևան, 1921թ. Իրան։ 1923-ին հրավիրվել է Հայաստան, ծավալել բուռն ու եռանդուն աշխատանք:
- Կառավարական տունը և Օպերային թատրոնի ու համերգասրահի շենքը կանխորոշել և պայմանավորել են Երևանի քաղաքաշինական կարևորագույն հանգույցների լուծումները, առաջինը՝ Հանրապետության հրապարակի անսամբլի (ՀԽՍՀ Պետական մրցանակ, 1970, հետմահու, հեղինակային խմբի հետ), երկրորդը՝ թատրոնի (նախագիծը՝ 1937-ին Փարիզի համաշխարհային ցուցահանդեսի Մեծ ոսկե մեդալ) շրջակա տարածության և հիմնական, մայրուղիներից մեկի՝ Հյուսիսային պողոտայի կառուցապատումը։
- Հիդրոկայանի շենքը Թամանյանի առաջին այն աշխատանքներից է, որտեղ նա ստեղծագործորել օգտագործել և զարգացրել է հայ ճարտարապետության ավանդույթները: Հիդրոկայանի շենքը ճարտարապետության ու բնության ներդաշնակ կապի և անսամբլի լավագույն օրինակներից է:
- Թամանյանի ստեղծագործություններում հայ ճարտարապետության ծավալատարածքային և արխիտեկտոնիկ առանձնահատկությունները, մանրամասերի անկրկնելիության և բազմազանության սկզբունքը նոր մեկնաբանություն և որակ են ստացել:
- Թամանյանի ստեղծագործությունը նոր ուղի է բացել հայ ճարտարապետության ավանդույթները զարգացնելու և դրանց հիման վրա նորը ստեղծելու գործում՝ սկզբնավորելով ճարտարապետության թամանյանական դպրոցը:
- Թամանյանի անունով են կոչվել Երևանում փողոց՝ հուշարձանով (1974), շինարարական տեխնիկումը (1953), ՀՃՄ տունը (1978), թանգարան-ինստիտուտը (2001):
Թամանյանի առաջին գործը Սանկտ Պետերբուրգի Սուրբ Կատարինե հայկական եկեղեցու (1779, ճարտարապետ՝ Յու. Մ. Ֆելտեն) վերակառուցումն է (1904-1906)։
Հետևելով Նիկողայոս Մառի Անիի պեղումներին՝ նախագծել է Անիի թանգարանը (1908, չի իրականացվել)։
Թամանյանի նախագծերով 1907-1913 թթ. կառուցված շենքերում կիրառված են դասական և XVIII-XIX դդ. սկզբի ռուսական ճարտարապետության ձևերը։
Կոչուբեյի առանձնատունը Ցարսկոյե Սելոյում (1911-1912) Շչերբատովի տունը Մոսկվայում (1911-1913 Մոսկվայի քաղաքային դումայի ոսկե մեդալ, 1914) Յարոսլավլի հոբելյանական ցուցահանդեսի փայտաշեն համալիրը (1913) Մոսկվա-Կազան երկաթուղու հիվանդանոցային համալիրը Պրոգորովկայում (այժմ՝ Կրատովո, 1913-1917) Թամանյանի առաջին ճարտարապետական աշխատանքն է եղել Երևանի գլխավոր հատակագիծը 150 հազար բնակչի համար, որն հաստատվել է ՀՍՍՀ Ժողկոմխորհի կողմից 1924 թվականին։ 1934 թվականին սկսել է մշակել «Մեծ Երևանի» հատակագիծը 500 000 բնակչի համար։ Այն մնացել է անավարտ։ 1925-1933 թվականներին նախագծել է Լենինականի (Գյումրի), Վաղարշապատի, Ստեփանակերտի, Կամոյի (Նոր Բայազետ, Գավառ), Հրազդանի, Լուկաշինի, Նուբարաշենի և այլ բնակավայրերի հատակագծերն, որոնցից ոչ բոլորն են իրականացվել։
- «Նա տեսել է արևային մի քաղաք...
Ինչպես մաքուր մարմարի կապույտ կողին նկարած Արևային ժամացույց՝ քարտե՜զն ահա քաղաքի, - Պողոտաներ, փողոցներ՝ բոլորաձիգ երկարած, Իսկ կենտրոնում երկնահաս, գրանիտյա մի բագին»:
Եղիշե Չարենց
Նկարներ
Կնոջ` Կամիլա Էդվարդսի հետ
Մարտիրոս Սարյանի և Միքայել Մազմանյանի հետ, Երևան, 1931թ.
Ակադեմիայում
Ալեքսանդր Թամանյանի պատկերով ՀՀ թղթադրամ (շրջանառությունից հանված է)
₳Երևանի հատակագիծը
Ա. Թամանյանի հուշարձանը Երևանում (1974 թ., քանդակագործ՝ Արտաշես Հովսեփյան)
Տեսանյութեր
- Ալեքսանդր Թամանյան - Արմենակոբ 2008 - MASIS.tv*[:
- ՄԵՆՔ - Ալեքսանդր Թամանյան:
- ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԹԱՄԱՆՅԱՆ ՑՈՒՑԱՀԱՆԴԵՍ ... ՄԻԳ ՀՌԸ:
- Ալեքսանդր Թամանյան, Մ. Ս.:
- Aleksandr Tamanyan:
- Ալեքսանդր Թամանյան:
- ՀԱՅԿ ՆԱՀԱՊԵՏԻՑ ՀԵՏՈ - ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԹԱՄԱՆՅԱՆ:
- Alexander Tamanian:
- Smart Films : Aleksandr Tamanyan - Film (Ալեքսանդր Թամանյան):
Հրապարակումներ մամուլում
- Ալեքսանդր Թամանյանը՝ կյանքի զիգզագներում:
- Պատմության այս օրը - Ալեքսանդր Թամանյան:
- Մարտիրոս Սարյանը Ալեքսանդր Թամանյանի մասին:
- 12-րդ մայրաքաղաքի ճարտարապետը:
- Այսօր լրանում է Ալեքսանդր Թամանյանի 134-ամյակը:
- ՏԵՍԱՐԺԱՆ ՎԱՅՐԵՐ - Ալեքսանդր Թամանյան:
- Ցուցահանդես նվիրված Ալեքսանդր Թամանյանի հիշատակին:
- Մի ուրվական է շրջում Երեւանում… Թամանյանի ուրվականը:
- 1936թ. այս օրը վախճանվեց անվանի ճարտարապետ ...:
- «Եթե իմ նախագծած շենքերը լավ ստացվեն, հենց դրանով էլ ինձ կհիշեք». Ալեքսանդր Թամանյան:
- Ալեքսանդր Թամանյան:
Մատենագիտություն
- Հեղինակի Ազգանուն Ա. Հ.,Գրքի վերնագիր, Երևան, ԵՊՀ հրատ., 2005:
- Հեղինակի Ազգանուն Ա. Հ.,Հոդվածի վերնագիր, Պատմաբանասիրական հանդես, Երևան, 2005, թիվ 2, էջ 41-45:
Տե՛ս նաև
- Ով ով է. հայեր (կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով), ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ, Երևան, Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան, 2005:
- ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԹԱՄԱՆՅԱՆ:
- Ալեքսանդր Թամանյան - Mocak.am:
- ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԹԱՄԱՆՅԱՆ ԵՎ ԱՐԱՄԱՅԻՍ ԵՐԶՆԿՅԱՆ:
- ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԹԱՄԱՆՅԱՆ:
- ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԹԱՄԱՆՅԱՆ:
- ԵՊՀ հայագիտական հետազոտությունների ինստիտուտ:
- ՊԱՆԹԵՈՆԻ ԲՆԱԿԻՉՆԵՐԸ: Ալեքսանդր Թամանյան:
- Ալեքսանդր Թամանյան:
- ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԹԱՄԱՆՅԱՆ:
- Ժ. ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ՃԱՐՏԱՐԱՊԵՏԸ:
- Թամանյան Ալեքսանդր:
