Թախտաջյան Արմեն Լևոնի
Тахтаджян Армен Леонович
Taxtadzyan Armen.jpg
Անգլերեն: Takhtajan Armen
Հայերեն: Թախտաջյան Արմեն Լևոնի
Ծննդյան տարեթիվը: 10.06.1910
Ծննդավայրը: Շուշի, Լեռնային Ղարաբաղ
Մահվան տարեթիվը: 13.11.2009
Մահվան վայրը: Մոսկվա, Ռուսաստան
Համառոտ տվյալներ:
Բուսաբան:

Բովանդակություն

Կենսագրություն

Ծնվել է 1910թ. հունիսի 10-ին Լեռնային Ղարաբաղի Շուշի քաղաքում:

Մահացել է 2009թ. նոյեմբերի 13-ին Ռուսաստանի Մոսկվա քաղաքում:

Կրթություն

  • 1928թ. ավարտել է դպրոցը Թիֆլիսում:
  • 1931թ. ավարտել է Երեւանի պետական համալսարանի կենսաբանության ֆակուլտետը:
  • Սովորել է Թիֆլիսի մերձարեւադարձային կուլտուրաների համամիութենական ինստիտուտում:
  • Եղել է Լենինգրադի համալսարանի կենսաբանության ֆակուլտետի ազատ ունկնդիր, լսել հայտնի գիտնական Վլադիմիր Կոմարովի դասախոսությունները բույսերի մորֆոլոգիայի մասին:

Աշխատանքային գործունեություն

  • Աշխատել է Սուխումի բուսաբանության ինստիտուտում:
  • Աշխատել է բնապատմական թանգարանում՝ գիտաշխատող:
  • 1935թ.-ից որպես ավագ գիտաշխատող աշխատում էր ԽՍՀՄ գիտությունների ակադեմիայի կենսաբանության ինստիտուտի հայկական մասնաճյուղում:
  • 1975թ.՝ բույսերի տաքսոնոմիայի Միջազգային ասոցիացիայի նախագահ:
  • 1976-1986թթ.՝ ԽՍՀՄ ԳԱԱ բուսաբանական ինստիտուտի տնօրեն:

ԵՊՀ-ի բույսերի մորֆոլոգիայի և սիստեմատիկայի ամբիոնի վարիչ (1938-48),

Ձեռքբերումներ

  • 1943թ.՝ կենսաբանական գիտությունների դոկտոր:
  • 1944թ.՝ պրոֆեսոր:
  • 1971թ.՝ ԽՍՀՄ ԳԱ ակադեմիկոս:
  • 1943թ.՝ ԳԱ թղթակից անդամ:
  • ՀԽՍՀ գիտության վաստակավոր գործիչ
  • 1990թ.՝ Սոցիալիստական աշխատանքի հերոս:
  • 2000թ.՝ «Մեսրոպ Մաշտոց» շքանշան:
  • 1981թ.՝ ԽՍՀՄ պետական մրցանակ:
  • «Աշխատանքային կարմիր դրոշի» շքանշան:
  • «Ժողովուրդների բարեկամության» շքանշան:
  • «Անձնվեր աշխատանքի համար» մեդալ (2):
  • ՀՀ ԳԱԱ «Ոսկե» մեդալ:
  • 1969թ.՝ Վ. Կոմարովի և Ռ. Ալերտոնի անվան մրցանակներ:
  • 1971թ.՝ ԱՄՆ-ի, Ֆինլանդիայի, Լեհաստանի, Նորվեգիայի գիտությունների ակադեմիաների անդամ:
  • Ամերիկյան, Բուլղարիայի, Լեհաստանի, Էդինբուրգյան բուսաբանական ընկերությունների անդամ:

1972թ.՝ գերմանական բնագետների «Լեոպոլդինա» ակադեմիայի անդամ:

  • Հնդկաստանի Պալեոբուսաբանական ընկերության անդամ:
  • 1967թ.՝ Լոնդոնի Լիննեյյան ընկերության անդամ:

Այլ

  • Լ. Ա. Թախտաջյանի հայրը:
  • «Բուսաբանություն» առարկան կարդում էր հայտնի գիտնական Դմիտրի Սոսնովսկին, որը հետագայում իր ուսանող Թախտաջյանի գիտական գործունեության տարիների մասին կասի. «Հայկական գիտության Պերիկլեսյան դարաշրջան»:
  • Բնապատմական թանգարանումզբաղվում էր բույսեր հավաքելով` հերբարիում պատրաստելու համար. «Ես ու իմ իշուկը եղանք Հայաստանի բոլոր անկյուններում: Ես հերբարիումի համար բույսեր էի հավաքում, իսկ իմ իշուկը իր վրա տանում էր հերբարիումի ցանցերը», հետագայում կասի նա:
  • 1935թ. գենետիկ Նիկոլայ Վավիլովի հետ մասնակցել է գիտական արշավի:
  • Թախտաջյան-գիտնականի համեստ վաստակը քառասունականների հայ-գիտնականների համար վերածվել էր խոչընդոտի: Նրան վերագրել և ներկայացրել են ամենատարբեր մեղադրականներ, ինչպես` «վեյսմանիզմ», «մենդելիզմ», ու հեռացրել իր ջանքերով ստեղծած Բուսաբանության ինստիտուտի տնօրենի ու Աշխարհագրական ընկերության նախագահի պաշտոններից: Թախտաջյանը հարկադրված էր հեռանալ Հայաստանից: 1949թ. նա տեղափոխվել է Լենինգրադ: Տեղի համալսարանում զբաղեցնելով տարբեր հեղինակավոր պաշտոններ` նա շարունակում էր իր բեղմնավոր գործունեությունը: Անվանի դարձած գիտնականն իր մեծության կշիռն ավելացնում էր հանճարեղ մշակումների, հետազոտությունների, մտահանգումների միջոցով:
  • Շատ կարևոր էր 1971թ., երբ նա «Դմիտրի Մենդելեև» նավով մասնակցեց ծովային արշավի: Արշավի ժամանակ Ֆիջի, Սամոա, Նոր Գվինեա, Նոր Կալեդոնիա, Նոր Զելանդիա կղզիներում ու Ավստրալիայում հասցրեց հավաքել բուսաբանական հարուստ նյութեր: Նրան հաջողվեց լինել Լորդ-Հաու կղզում, որի ամբողջ բուսականությունը ռելիկտային է, իսկ էնդեմիկների տոկոսը` չափազանց բարձր:
  • Ա. Թախտաջյանի մշակած բարձրակարգ ու ծածկասերմ բույսերի սիստեմատիկան ամենաառաջադեմն ու ժամանակակիցն է համարվում: Նրա հիմնական աշխատությունները վերաբերում են բարձրակարգ բույսերի էվոլյուցիոն մորֆոլոգիային, ֆիլոգենիային, պալեոբուսաբանությանը, ֆիտոաշխարհագրությանը, ծածկասերմ բույսերի ծագմանն ու բույսերի սիստեմատիկային: Բույսերի սիստեմատիկան, բուսական աշխարհի էվոլյուցիոն զարգացման ուղիներն ի հայտ բերելու խնդիր ունենալով, Արմեն Թախտաջյանի բնորոշմամբ, «կենսաբանության հիմքն ու պսակն է»: Նա առաջարկել է օրգանական աշխարհի սիստեմի տարբերակը: Ստեղծել է բույսերի սիստեմատիկների ու մորֆոլոգների գիտական դպրոցը:
  • Հայաստանում հայտնաբերել է արոսի, գազի, մոշենու, տանձենու, օշանի և այլ բույսերի նոր տեսակներ, որոնք կոչվում են իր անունով:

Նկարներ

Հրապարակումներ մամուլում

Մատենագիտություն

  • Թախտաջյան Ա. Լ., Երևանի ֆլորան, 1972:
  • Թախտաջյան Ա. Լ., Բույսերի կյանքը, բազմահատորյակ:
  • Թախտաջյան Ա. Լ., Հայաստանի ֆլորան, հ. 1-8, 1954-1987:
  • Թախտաջյան Ա. Լ., Երկրագնդի ֆլորիստիկ շրջանները (ԽՍՀՄ պետական մրցանակի):
  • Թախտաջյան Ա. Լ., Հայաստանի բուսաբանա-աշխարհագրական ակնարկ, 1941:
  • Թախտաջյան Ա. Լ., Հայաստանի բուսականության զարգացման պատմության շուրջ, 1946:
  • Тахтаджян А. Л., Об эволюционной гетерохронии признаков. / Доклады АН Армянской ССР, 1946.
  • Тахтаджян А. Л., Морфологическая эволюция покрытосеменных. — М., 1948.
  • Тахтаджян А. Л., Высшие растения, 1. — М.—Л., 1956.
  • Тахтаджян А. Л., Основы эволюционной морфологии покрытосеменных. — М.—Л., 1964.
  • Takhtajan A. L., Flowering plants։ origin and dispersal. 1969 (անգլերեն).
  • Тахтаджян А. Л., Происхождение и расселение цветковых растений. — Л., 1970.
  • Takhtajan A. L., Evolution und Ausbreitung der Blütenpflanzen. Jena. 1973 (գերմաներեն).
  • Takhtajan A. L., Floristic Regions of the World. Berkeley, 1986 (անգլերեն).
  • Takhtajan A. L., Evolutionary trends in flowering plants. Columbia Univ. Press, New York 1991 (անգլերեն).
  • Takhtajan A. L., Diversity and Classification of Flowering Plants. Columbia Univ. Press, New York 1997 (անգլերեն).
  • Takhtajan A. L., Flowering Plants. Springer Verlag. 2009 (անգլերեն).
  • Takhtajan A. L., Die Evolution der Angiospermen. Jena, 1959 (գերմաներեն).

Տե՛ս նաև