Գրիգոր Տաթևացի
Григор Татеваци
Grigor Tatevatsi.jpg
Անգլերեն: Grigor Tatevatsi
Հայերեն: Գրիգոր Տաթևացի
Ծննդյան տարեթիվը: 1346
Ծննդավայրը: Թմուկ, Մեծ Հայք
Մահվան տարեթիվը: 27.12.1409
Մահվան վայրը: Տաթև, Հայաստան
Համառոտ տվյալներ:
Աստվածաբան, փիլիսոփա, րաբունապետ, մանրանկարիչ, եկեղեցական գործիչ:

Բովանդակություն

Կենսագրություն

Ծնվել է 1346թ. Մեծ Հայքի Գուգարք նահանգի Ջավախք գավառի Թմուկ ամրոցում:

Մահացել է 1409թ. դեկտեմբերի 27-ին Հայաստանի Տաթևի վանքում:

Կրթություն

  • Սովորել է Տաթևի համալսարանում:
  • Աշակերտել է Հովհան Որոտնեցուն:

Աշխատանքային գործունեություն

  • Հովհան Որոտնեցու կողմից ձեռնադրվել է ծանրագույն վարդապետ:
  • 1386թ.՝ ուսուսցչի մահից հետո, գլխավորել է Ապրակունյաց դպրոցը:
  • 1930թ.-ից մինչև մահ գլխավորել է Տաթևի համալսարանը:

Այլ

  • Գրիգոր Տաթևացին ուսուցանել է ավելի քան 300 աշակերտի, որոնցից են Թովմա Մեծոփեցին, Առաքել Սյունեցին, Մատթեոս Ջուղայեցին և ուրիշներ:
  • Օտար նվաճողներից խույս տալով՝ աշակերտների հետ դեգերել է Հայաստանով մեկ (Մեծոփավանք, Երևան, Սաղմոսավանք):
  • Անհաշտ պայքար է մղել ունիթորության դեմ, պաշտպանել հայ եկեղեցու ինքնուրույնությունը:
  • Առավել հայտնի են նրա «Գիրք հարցմանց» (հանրագիտական բնույթի երկ է, որտեղ հարց ու պատասխանի ձևով արծարծված են փիլիսոփայական, կրոնաստվածաբանական, բնագիտական, մանկավարժական, սոցիալ-տնտեսական բազմաթիվ խնդիրներ), «Գիրք քարոզութեան...», «Ոսկեփորիկ», «Համառօտ լուծումն Պորփիւրի Ներածութեան», «Լուծումն համառօտ ի տեսութիւնն Դաւթի Անյաղթի» երկերը, մի շարք փիլիսոփայական և աստվածաբանական մեկնություններ:
  • Փիլիսոփայության հիմնական առարկան, ըստ Գրիգոր Տաթևացու, բնությունն է:Նա պաշտպանել է «երկակի ճշմարտության» սկզբունքը, սահմանազատել հավատի և գիտության, աստվածաբանության և փիլիսոփայության բնագավառները, դրան համապատասխան՝ ընդունել ճանաչողության «շնորհական» (աստվածային էության ճանաչում) և բնական (բնության ճանաչում) ձևերը: Փիլիսոփայության հիմնական հարցը լուծել է իդեալիզմի դիրքերից, ընդունել աստվածային արարչագործությունը: Որոշ գոյերի ոնչնչացումը ուրիշ գոյերի առաջացման սկիզբն է, և այս շրջապտույտի շնորհիվ հավերժ գոյություն ունեն Աստծո ստեղծած չորս տարրերը (հուր, օդ, ջուր, հող):
  • Իմացաբանության և տրամաբանության հարցերում Գրիգոր Տաթևացին մերժել է բնածին գաղափարների և առաքինությունների ուսմունքը, ընդունել մտածողության ածանվածությունը բնությունից: Ճանաչողության սկզբնական և անհրաժեշտ աստիճանն զգայությունն է, բարձրագույն աստիճանը՝ բանականությունը, որը հենվում է զգայության վրա և ճանաչում իրի էությունը: Գրիգոր Տաթևացին ընդհանուր հասկացությունների բնույթի հարցը լուծել է նոմինալիզմի դիրքերից՝ հօգուտ եզակի իրերի առաջնության՝ ընդհանուր հասկացությունները համարելով լոկ իրերի անուններ: Հոգին և մարմինը առաջանում են միաժամանակ և զարգանում փոխկապակցված:
  • Գրիգոր Տաթևացի դաստիարակության գործում որոշիչ տեղ է հատկացրել ուսուցչին, խորհուրդ տվել մտավոր և բարոյական դաստիարակությունը զուգորդել ֆիզիկական դաստիարակության հետ:
  • Հասարակությունը, ըստ Գրիգոր Տաթևացու, մի օրգանիզմ է, որի յուրաքանչյուր անդամ կատարում է միայն իրեն հատուկ և նախապես սահմանված գործողությունը: Հասարակական ներդաշնակությունը խախտում են աղանդավորական շարժումները, իշխող խավի ագահությունը: Համաժողովրդական հարցերը պետք է լուծի ժողովրդի մեծամասնությունը՝ ընդհանուր համաձայնությամբ:
  • Հայկական պետականության կործանման պատճառը համարել է իշխանների եսամոլությունն ու արատավոր քաղաքականությունը:
  • Գրիգոր Տաթևացին մեծ տեղ է հատկացրել աշխատանքի, արժեքի, գնի, շահույթի և այլ լատեգորիաների ուսումնասիրությանը: Մարդկանց բնական հավասարության սկզբունքի խախտումը, ըստ նրա, առնչություն չունի Աստծո սահմանած կարգի հետ, այն մարդու չար կամքի դրսևորումն է:
  • Գրիգոր Տաթևացին հայտնի է եղել նաև որպես մանրանկարիչ: Պահպանվել է խորաններով ու լուսանցազարդերով մի Ավետարան (Մատենադարան, ձեռ. N 7482)՝ գրված 1297թ., որը 1387թ. լրացվել է Գրիգոր Տաթևացու մանրանկարներով («Ավետում», «Ծնունդ», «Մարիամը մանկան հետ», «Մուտք Երուսաղեմ», «Խաչելություն»):
  • Գրիգոր Տաթևացին շոշափել է նաև (հատկապես «Գիրք հարցմանցում») երաժշտածիսական, տեսական ու գեղագիտական խնդիրներ, և ինչպես տեղեկացնում է պատմիչը (հավանաբար Դավիթ Բաղիշեցին), իր համալսարանում «...ուսուցաներ զնախկին երգիչ վարդապետաց զերաժշտութիւնս քաղցրալուր ձայնի եղանակաւ»:

Նկարներ

Տեսանյութեր

Մատենագիտություն

  • Գրիգոր Տաթևացի, Գիրք հարցմանց, 1397, հրտ.՝ 1729:
  • Գրիգոր Տաթևացի, Գիրք քարոզութեան..., Ձմերան հատոր, հրտ.՝ 1740, Ամարան հատոր, հրտ.՝ 1741:
  • Գրիգոր Տաթևացի, Համառօտ լուծումն Պորփիւրի Ներածութեան, հրտ.՝ 1793:
  • Գրիգոր Տաթևացի, Լուծումն համառօտ ի տեսութիւնն Դաւթի Անյաղթի, Մատենադարան, ձեռ. N 5674:
  • Գրիգոր Տաթևացի և Անանուն Սյունեցի, ալբոմ, Ե., 1987:
  • Գրիգոր Տաթևացի, Ոսկեփորիկ (աշխարհաբար թարգմ. և ծանոթագր. Հ. Քյոսեյանի), Ե., 1995:
  • Գրիգոր Տաթևացի, Հայկական մանրանկարչություն: Սողոմոնի մեկնություն (քնն. բնագիր, աշխարհաբար թրգմ. Խ. Գրիգորյանի), Ե., 2000:

Տե՛ս նաև