Պետրոսյան Գարեգին Բախշիի

Պետրոսյան Գարեգին Բախշիի
Петросян Гарегин Бахшиевич
Անգլերեն:	Petrosyan Garegin
Հայերեն:	Պետրոսյան Գարեգին Բախշիի
Ծննդյան տարեթիվը:	10.09.1902
Ծննդավայրը:	Գորիս, Հայաստան
Մահվան տարեթիվը:	12.12.1997
Մահվան վայրը:	Երևան, Հայաստանի Հանրապետություն
Համառոտ տվյալներ: Մաթեմատիկայի պատմաբան, ԵՊՀ ռեկտոր:

Կենսագրություն

Ծնվել է 1902թ. սեպտեմբերի 10-ին Հայաստանի Գորիս քաղաքում:

Կրթություն

• Միջնակարգ կրթությունը ստացել է ծննդավայրում:
• 1929թ. ավարտել է ԵՊՀ:
• 1930-1934թթ. սովորել է Մոսկվայի Մ. Լոմոնոսովի անվան պետական համալսարանի ասպրանտուրայում:

Աշխատանքային գործունեություն

• 1929-1957թթ. աշխատել է ԵՊՀ-ում:
  • 1934-1936թթ.՝ ֆիզիկամաթեմատիկական ֆակուլտետի դեկան:
  • Ուսումնական աշխատանքների գծով պրոռեկտոր:
  • 1938-1941թթ՝ տեսական ֆիզիկայի ամբիոնի վարիչ:
• 1938-1941, 1949-1957թթ.՝ ԵՊՀ ռեկտոր:
• 1938-1947, 1951-1955թթ.՝ ՀԽՍՀ Գերագույն խորհրդի պատգամավոր:
• 1944-1949թթ.՝ ՀԽՍՀ ԳԱ նախագահության գիտքարտուղար:
• 1954-1958թթ.՝ ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդի պատգամավոր:
• 1958-1997թթ՝ Բնագիտության և տեխնիկայի պատմության խորհրդի նախագահ:

ԵՊՀ ռեկտոր

• Ռեկտորության տարիներին իր ամենաառջնահերթ խնդիրն էր համարում ուսումնական բարդ գործընթացի ռազիոնալ կազմակերպումը այն հաշվով, որ ապահովվեր մատուցվող գիտելիքների ժամանակակից մակարդակը: Սակայն անհրաժեշտ պայմանները պակասում էին: 1938թ.-ին նախորդած տարիներին և Հայրենական մեծ պատերազմում համալսարանի դասախոսական կազմը մեծ կորուստներ էր կրել: Ռեկտորը ձեռնամուխ եղավ այդ պակասը լրացնելու դժվարին գործին:
• Գ. Պետրոսյանն ընդարձակեց ասպիրանտուրան: Շնորհալի շրջանավարտներն ընդունվում էին նպատակային ասպիրանտուրա ԽՍՀՄ ԳԱ առաջատար ինստիտուտներում՝ Մոսկվայի, Լենինգրադի, Կազանի, Կիևի, Օդեսայի, Խարկովի բուհերում: Միաժամանակ դրան՝ համալսարանում դասախոսելու էին հրավիրվում մեր ակադեմիայից՝ ժողովրդական տնտեսության տարբեր բնագավառների մասնագետներ:
• Անձնապես հոգ էր տանում ուսանողներին մայրենի լեզվով դասագրքերով ապահովելու: Մեծ թափ ստացավ թարգմանչական գործը բոլոր ֆակուլտետներում: Ետպատերազմյան տարիներին միայն մաթեմատիկայի գծով թարգմանվել է 30 հատոր դասագիրք: Դրա զուգահեռ համալսարանի դասախոսներն սկսեցին զբաղվել մայրենի լեզվով սեփական դասագրքեր ստեղծելու գործով: Առաջինը եղավ Վ. Սաղաթելյանի «Բարձագույն մաթեմատիկա» դասագրքի առաջին հատորի լույս ընծայումը 1954թ.:
• Ֆակուլտետներում ստեղծվեցին նոր ամբիոններ, բացվեցին նոր մասնագիտություններ և մասնագիտացումներ, հիմնվեցին ուսումնական, գիտահետազոտական նոր լաբորատորիաներ, հումանիտար ֆակուլտետներում՝ կաբինետներ: Դասախոսական ողջ անձնակազմն ընդգրկվեց գիտահետազոտական աշխատանքներում: Ուսանողների արտադրական պրակտիկան անցնում էր Խորհրդային Միության անծայրածիր տարածքներում:
• Գ. Պետրոսյանի ջանքերով բացվեց միջազգային հարաբերությունների ֆակուլտետը, որի առաջին շրջանավարտները դարձան մեր հանրապետության գիտական, քաղաքական, դիվանագիտական ասպարեզների ճանաչված առաջատար գործիչներ:
• Գ. Պետրոսայն ռեկտորության հետպատերազմյան տարիներին ակադեմիկոս Ա.Շահինյանի ղեկավարությամբ համալսարանում և Գիտությունների ակադեմիայում սկզբնավորվեց և ամրապնդվեց հայկական մաթեմատիկական դպրոցը, որը Մ. Ջրբաշյանի և Ս. Մերգելյանի գիտական հիմնարար աշխատությունների շնորհիվ մեծ ճանաչում գտավ նաև հանրապետությունից դուրս: Հետագայում այդ դպրոցն իր համակողմանի զարգացումն ապրեց ակադեմիկոս Մ. Ջրբաշխանի ղեկավարությամբ:
• Համալսարանի ուսումնական, գիտահետազոտական և գիտահրատարակչական գործերը բարձրացան այն մակարդակին, որ Երևանի պետական համասլարանը դասվեց ԽՍՀՄ ամենաառաջավոր համալսարանների շարքը: Այդ բոլոր ձեռքբերումներում ծանրակշիռ էին անձամբ Գ. Պետրոսյանի ջանքերն ու ծառայությունները:
• Գ. Պետրոսյանը ձեռնամուխե եղավ նոր տեխնիկական բազայի՝ կառույցների նախագծման աշխատանքին: Նոր համալիրի նախագծման գլխավոր ճարտարապետ Էդմոնդ Տիգրանյանի հետ միասին մեծ դժվարությամբ կարողացան բոլոր ատյաններում հաստատել նախագծերը և ստանալ համաձայնություն կառուցումն իրագործելու Այգեստանում՝ գետառի ձախ ափին: Համալիրը կառուցվեց, թեև կառուցման դժվարություններն ու ավարտուն հաճույքը վիճակվեց նրա հաջորդներին:
• Գ. Պետրոսյանի ռեկտորության տարիներին համալսարանն ուներ իր փողային նվագախումբը՝ երկրաբան ուսանող, մաեստրո Աշոտ Գյուլբայազյանի ղեկավարությամբ, և մեծ երգչախումբ՝ երգարվեստի ամենաճանաչված վարպետ Թաթուլ Ալթունյանի ղեկավարությամբ: Գործում էին ժողգործիքների անսամբլը, թատերական, գրական ստուդիաները, սպորտի տարբեր մարզաձևերի խմբերը: Կազմակերպվում էին թիմային մրցումներ, ալպինիստական արշավներ, մարմնամարզության ցուցադրական ելույթներ:

Ձեռքբերումներ

• 1938թ.՝ դոցենտ:
• 1955թ.՝ ֆիզմաթ գիտությունների դոկտոր:
• 1964թ.՝ պրոֆեսոր:
• 1965թ.՝ Գիտությունների պատմության միջազգային ակադեմիայի (Փարիզ) թղթակից անդամ:
• 1967թ.՝ ՀՀ գիտության վաստակավոր գործիչ:
• Աշխատանքային կարմիր դրոշի շքանշան:

Այլ

• Ա.Գ. Պետրոսյանի հայրն է:
• 1941թ. կամավոր մեկնել է ռազմաճակատ, վիրավորվել, վերադարձել Երևան:
• Գիտության պատմության խնդիրներով զբաղվել է դեռևս 1940-ականներից:
• Աշխատանքները հիմնականում վերաբերում են մաթեմատիկայի, մասնավորապես հայ հին և միջնադարյան մաթեմատիկայի պատմությանը:

Մատենագիտություն

• Պետրոսյան Գ.Բ., Մաթեմատիկան Հայաստանում հին և միջին դարերում, Եր., 1959:
• Պետրոսյան Գ.Բ., Միջնադարյան Հայաստանի մաթեմատիկայի պատմությունից (հոդվածներ և հրապարակումներ), Եր., 1986:
• Պետրոսյան Գ.Բ., Անանիա Շիրակացու մատենագրոլթյունը, Եր., 1979:
• Պետրոսյան Գ.Բ., Բնագիտության և տեխնիկայի պատմությունը Հայաստանում (մատենաշարի հիմնադիր և գլխավոր խմբագիր):

Տե՛ս նաև

• Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով),ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ,Երևան,Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան, 2005:
• Երևանի պետական համալսարանի ռեկտորները, կազմող՝ Լ.Պ. Ղարիբջանյան, Երևանի համալս. հրատ., 1999, 152էջ:
• Պետրոսյան Գարեգին, ԵՊՀ ռեկտոր:
• ԵՊՀ ռեկտորները, ԵՊՀ պաշտոնական կայք: