Գրիգոր Գ Պահլավունի

Գրիգոր Գ Պահլավունի
Григор Г Палавуни
Անգլերեն:	Grigir III Pahlavuni
Հայերեն:	Գրիգոր Գ Պահլավունի
Ծննդյան տարեթիվը:	1093
Ծննդավայրը:	Ծովք, Տլուք
Մահվան տարեթիվը:	1166
Մահվան վայրը:	Հռոմկլա, Կիլիկիա
Համառոտ տվյալներ: Ամենայն հայոց կաթողիկոս:

Կենսագրություն

Ծնվել է 1093թ. Տլուք գավառի Ծովք դղյակում:

Մահացել է 1166թ. Կիլիկիայի Հռոմկլա քաղաքում:

Կրթություն

• Ուսանել է Կիլիկիայի Սև լեռան Քեսունի Կարմիր վանքում (1105-1116թթ.՝ կաթողիկոսանիստ):

Աշխատանքային գործունեություն

• Պատանեկան տարիքում, Գրիգոր Բ վկայասերի կտակով, Բարսեղ Ա Անեցին նրա ձեռնադրել է եպիսկոպոս:
• 1113թ.-ից՝ Ամենայն հայոց կաթողիկոս:

Այլ

• Հաջորդել է Բարսեղ Ա Անեցուն:
• Օծվելով կաթողիկոս՝ շարունակել է Պահլավունի հայրապետների եկեղեցական քաղաքականությունը:
• Պատճառաբանելով Գրիգոր Պահլավունու երիտասարդ կարծիքը՝ Պահլավունիների հակառակորդներն Աղթամարում հակաթոռ կաթողիկոս են ձեռնադրել Դավիթ Ա-ին՝ սկզբնավորելով Աղթամարի հակաթոռ կաթողիկոսությունը (1113-1895):
• Գրիգոր Պահլավունու կաթողիկոսական աթոռը Քեսունի Կարմիր վանքից 1116թ. տեղափոխվել է Ծովք, իսկ 1149թ.՝ Հռոմկլա:
• 1114 թ. Շուղրի Կարմիր վանքում գումարվում է մեծ ժողով` 2500 ներկաներով` եպիսկոպոսներ, վանականներ, իշխաններ, ինչպես հայության նոր երկրներից, այնպես էլ Մեծ Հայքից: Ժողովը քննելով Դավիթ Աղթամարցու ընթացքը` դատապարտում է նրան, մերժում նրա կաթողիկոսությունն ու օրինավոր կաթողիկոս համարում Գրիգոր Գ Պահլավունուն: Սյունյաց և Մարդպետական եպիսկոպոսները հեռանում են Դավիթ Աղթամարցուց: Աղթամարում ստեղծված այս հակաթոռ կաթողիկոսությունը գոյատևեց մինչև ԺԹ դարի վերջը: Այնուամենայնիվ, առկա էր արդեն բուն Հայաստանի և Հայաստանից դուրս հաստատված հայկական իշխանությունների եկեղեցական շրջանակների հակամարտությունը: Նույն ժողովում հաստատվում է մի օրենք, ըստ որի` թև կաթողիկոսական Աթոռը մնալու է Կիլիկիայում, սակայն ամեն մի նոր կաթողիկոսի ընտրություն պետք է վավերացվի Մեծ Հայքի չորս նշանավոր Աթոռների կողմից: Դրանք են Անիի, ապա Բջնիի Աթոռը (իբրև հաջորդ Արարատյան եպիսկոպոսության), Հաղպատի Աթոռը (որ հաստատվել էր 1081 թվականին Բարսեղ Անեցու և Աղվանից Ստեփանոս Կաթողիկոսի կողմից և հանդիսանում էր Հյուսիսային Հայաստանի նշանավոր եկեղեցական կենտրոնը), Արտազի Աթոռը (Թադեոս առաքյալի գերեզմանի պահապանը և նշանավոր Մարդպետական տան եպիսկոպոսության ժառանգորդը) և Տաթևի Աթոռը (Սյունյաց մետրոպոլիտության կենտրոնը):
• Խաչակիրների արշավանքների հետևանքով Մերձավոր Արևելքում ստեղծվել էին մի շարք լատին իշխանություններ, Երուսաղեմում, Անտիոքում, Տրիպոլիում, Սուրում (Տյուրոս), Եդեսիայում, Տարսոնում և այլուր հիմնվել էին եկեղեցական նվիրապետական աթոռներ: Միշտ չէ, որ հարթ էին ընթանում Հռոմի պապի և այս նվիրապետական աթոռների հարաբերությունները: Անտիոքի լատին արքեպիսկոպոս Հռատուլփոսը (Ռուդոլֆ) փորձում է անկախություն ձեռք բերել Հռոմի Աթոռից` պատճառաբանելով, թե Անտիոքն է Պետրոս առաքյալի իսկական Աթոռը: Նույնպիսի ձգտում ուներ նաև Երուսաղեմի Փուլքեր եպիսկոպոսը: Այս խնդիրը լուծելու համար Հռոմի Աթոռը Մերձավոր Արևելք է ուղարկում Ալպերիք (Աղբրիկ) Օստրիացի եպիսկոպոսին: Վերջինս գումարում է Անտիոքի 1141 թվականին և Երուսաղեմի 1142 թվականի ժողովները` քննելու համար վերոհիշյալ երկու եպիսկոպոսների գործերը: Ժողովներին հրավիրվում է նաև Հայոց Գրիգոր Գ Կաթողիկոսը և նրա եղբայր Ներսես Շնորհալին: Երուսաղեմի ժողովում քննվում են նաև Հայ և Լատին Եկեղեցիների դավանաբանական և ծիսական տարբերությունները։ Հռոմ վերադառնալով` Ալպերիքը Իննովկենտիոս Բ պապի (1130-1143) առջև մեծապես գովում է Հայոց կաթողիկոսի և նրա եղբայր Ներսես Շնորհալու ողջախոհությունը: Իննովկենտիոս Բ պապը մի նամակ է գրում Հայոց Կաթողիկոսին, որտեղ հաստատելով Հայ Եկեղեցու ուղղափառությունը` երկու Եկեղեցիների կատարյալ միության համար առաջարկում է հետևյալ երեք կետերի ընդունումը Հայոց Եկեղեցու կողմից.
  • Հռոմի Եկեղեցու գերագահ դերի ընդունումը:
  • Հաղորդության Սբ. Բաժակին ջուր խառնելը:
  • Քրիստոսի Ծնունդը դեկտեմբերի 25-ին տոնելը:
• Իննովկենտիոս պապը Հայոց Կաթողիկոսին է ուղարկում նաև հայրապետական քող և գավազան: Այդ ժամանակներից Հայոց Եկեղեցում մուտք է գործում լատինական գավազանը` կորագլուխ ծայրով, որը աստիճանաբար գործածական է դառնում եպիսկոպոսների համար, իսկ օձագլուխ գավազանը, որ գործածում էին մինչ այդ և որ արևելյան` հունա-կապադովկիական ծագում ուներ, սահմանափակվում է վարդապետների համար: Թե ինչ զարգացում են ունեցել այս դեպքերը, մեզ հայտնի չէ: Հիշվում է միայն, որ մի քանի տարի անց` 1145 թ., Գրիգոր Գ Պահլավունին մի պատգամավորություն է ուղարկում Եվգենիոս Գ պապի (1145-1153 թթ.) մոտ` քաղաքական օգնություն խնդրելու։ Սակայն օգնության փոխարեն պապը կրկին առաջարկում է Հայ Եկեղեցուն ընդունել վերոնշյալ երեք կետերը:
• XII դարի 20-30-ական թթ. Գարեգին Գ Պահլավունին բանակցություններ է սկսել Բյուզանդիայի կայսր Հովհաննես II Կոմնենոսի հետ՝ փորձելով նրան հետ պահել Կիլիկիայի հայկական իշխանության և Հայ եկեղեցու դեմ ծրագրված գործողություններից:
• Նամակագրական կապեր է ունեցել Ոնորիոս II, Իննեկենտիոս II և Եվգենիոս III պապերի հետ:
• 1139-1941թթ. մասնակցել է Հռոմի պապի Արևելք ուղարկած լեգատ (լիազոր ներկայացուցիչ) Ալբերիկ Օստրացու հրավիրած Անտիոքի և Երուսաղեմի եկեղեցական ժողովներին:
• Այս ջանքերի շնորհիվ Հռոմի եկեղեցին Գրիգոր Գ Պահլավունուն իր պաշտոնական գրություններում դիտել է որպես Արևելքում գործիղ քույր եկեղեցու առաջնորդ, առաջինը՝ հավասարազոր աթոռների շարքում:
• Գրիգոր Գ Պահլավունուն հաջողվել է ամրապնդել կաթողիկոսական իշխանությունը բուն Հայաստանում և նրա սահմաններից դուրս՝ Եգիպտոսում, Բալկաններում, Փոքր Ասիրայում և Ասորիքում:
• 1149թ. կրտսեր եղբոր՝ Ներսես Շնորհալու հետ ավելի շատ զբաղվել է Հայ եկեղեցու ներքին գործերով, պայքարել աղանդավորական և պառակտող միտումների դեմ:
• Գահակալության վերջին տարիներին եկեղեցիների միության նպատակով Բյուզանդիայի Մանուել I կայսեր հետ սկսել բանակցություններ, որոնք շարունակվել են իրենից հետո:
• Գրիգոր Գ Պահլավունին գրել է շարականներ, տաղեր և այլն:
• Հետևելով Գրիգոր Բ Վկայասերին՝ թարգմանել և ուրիշներին է հանձնարարել վկայաբանությունների թարգմանությունը և կարգադրել, որ սրբերի նախատոնակներին եկեղեցիներում կարդացվեն նրանց վարքերը:
• Գրիգոր Գ Պահլավունու հանձնարարությամբ է Սամվել Անեցին գրել իր «Հաւաքմունք ի գրոց պատմագրաց» ժամանակագրությունը, Ներսես Շնորհալին՝ իր մի շարք երկերը:
• Իր կաթողիկոսության վերջին տարիներին` Գրիգոր Գ Պահլավունի Հայրապետը տկար վիճակում էր, և կաթողիկոսական բոլոր գործերը վարում էր Ներսես Շնորհալին: 1166թ. սկզբներին Գրիգոր Կաթողիկոսի վիճակն ավելի վատացավ և նա զգալով իր մոտալուտ վախճանը` Հռոմկլայում ժողով է գումարում, որն աթոռակից կաթողիկոս է ընտրում Ներսես Շնորհալուն։ Ներսեսի կաթողիկոսական օծումը տեղի է ունենում 1166թ. ապրիլի 17-ին` Ծաղկազարդի օրը: Աթոռակից կաթողիկոսի ձեռնադրությունից երեք ամիս անց Գրիգոր Գ Պահլավունին կնքում է իր մահկանացուն:
• Կաթողիկոսական գահին նրան հաջորդել է Ներսես Դ Կլայեցին (Ներսես Շնորհալի):

Տե՛ս նաև

• Ով ով է.հայեր (կենսագրական հանրագիտարան:Երկու հատորով),ՀՀ խմբ. հանձնաժողով՝ Հ. Մ. Այվազյան (գլխ. խմբագիր) և ուրիշներ,Երևան,Հայկական հանրագիտարան հրատ., Հ.1, Աբալյան-Ղուշչյան, 2005:
• Բոզոյան Ա., Հռոմի պապ Իննոկենտիոս Բ-ի թուղթը՝ ուղղված Հայոց կաթողիկոս Գրիգոր Գ Պահլավունուն, «Էջմիածին», 1999, N 3:
• Արիստակես Լաստիվերցի, Պատմութիւն, Երևան, 1971:
• Մատթեոս Ուռհայեցի, Ժամանակագրություն, Երևան, 1991:
• Մաղաքիա արք. Օրմանեան, Ազգապատում, հ. Ա, Կ. Պոլիս, 1912:
• Ն. Թահմիզյան, Երաժշտությունը հայկական Կիլիկիայում, Երևան, 1989:
• Քրիստոնյա Հայաստան հանրագիտարան, Երևան, 2002:
• Արմինէ Քէօշկէրեան, Գանձարանային մշակոյթ, սկզբնաւորում և զարգացում (Ժ-ԺԳ դարեր), երևան, 2008:
• Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսներ, հանրագիտարան, Ս. Էջմիածին, 2008:
• Գրիգոր Գ Պահլավունի, Արա Նախշքարյան: